Nghiên cứu văn nghệ dân gian: Vài nét về truyền thống văn hóa và trò chơi Lảy Cỏ của đồng bào Tày - Nùng
Đồng bào dân tộc thiểu số Tày - Nùng ở các tỉnh miền núi phía bắc hiện đang định cư sinh sống tại huyện Krông Năng khoảng chừng 15.000 người, chủ yếu tập trung ở 2 xã Ea Tam và DliêYă, cách trung tâm huyện chừng 20 Km về hướng bắc. Trong quá trình di dân vào huyện Krông Năng, phần lớn nhờ sinh sống tập trung nên vẫn còn giữ được khá nhiều tập tục, truyền thống văn hóa hàng ngìn năm của cha ông để lại như: Truyện kể dân gian gắn liền với các nghi lễ - phong tục tập quán cổ xưa, hoặc trong sự tái hiện các nghi thức tín ngưỡng tôn giáo, hoặc có cơ sở của folklore nguyên thủy… Tất cả đều mang những quan điểm triết lý truyền thống lâu đời tiềm ẩn dưới những hình thức tín ngưỡng tôn giáo, lễ hội thần bí để miêu tả lại một hiện tượng văn hóa cổ cho thật xác đáng.
Người dân khắp nơi nô nức về trẩy hội “Việt Bắc” ở xã Ea Tam ngày rằm tháng Giêng - Mậu Tuất 2018.
Kho tàng văn hóa phi vật thể của đồng bào dân tộc Tày - Nùng cũng rất phong phú trong phần diễn xướng dân gian với đầy đủ các yếu tố cơ bản của nghệ thuật sân khấu đích thực như: Diễn viên và nghệ thuật biểu diễn, nhân vật và các hành động sân khấu, người xem và sự thưởng thức. Các yếu tố này được bộc lộ theo nhiều cách khác nhau trong các trò diễn nghi lễ, lễ hội vùng đồng bào các dân tộc Tày - Nùng ở Đông Bắc nước ta. Trong số này, các diễn xướng lớn, các lễ hội mang tính chất tiền sân khấu hay có thể coi là sân khấu dân gian. Với sự tích hợp các yếu tố nghệ thuật sân khấu trong các trò diễn xướng đó đã đưa đến sự ra đời tuồng “Dã hai” ở Cao Bằng và sân khấu nghệ thuật Tày - Nùng hiện đại như: Diễn xướng Then, biểu diễn âm nhạc và hát xướng “Phướng” (chủ yếu ở các tỉnh Bắc Kạn và Thái Nguyên). Trò rối “Mộc Thầu Hí” ở vùng biên giới tỉnh Cao Bằng.v.v… Đó là một phần nhỏ trong những tinh hoa nghệ thuật của đồng bào Tày - Nùng đang cần được giữ gìn và phát huy.
Cổng chính lễ hội Việt Bắc tại xã Ea Tam năm 2018.
Khi đồng bào Tày - Nùng di dân vào Tây Nguyên, bước đầu không tránh khỏi những khó khăn về kinh tế, khác địa hình, địa vật và đặc biệt là ít có dịp tiếp xúc với vùng đất có truyền thống văn hóa bản địa mà họ đã sinh ra và lớn lên. Từ đó các trò diễn xướng hội hè, nghi lễ khá phức tạp, tốn kém bị mai một dần. Tại xã Ea Tam, huyện Krông Năng chỉ còn tổ chức được hội “Lồng Tồng” vào dịp đầu xuân, nhưng ít nhiều cũng đã sai lệch từ hình thức cho đến nội dung thuở ban đầu. Hiện nay ở xã Ea Tam và xã DleiYă chỉ còn trò chơi khá phổ biến, đơn giản, dể chơi – đó là trò chơi “Lảy Cỏ”.
Theo các bậc cao niên ở Ea Tam kể lại: Trò chơi Lảy cỏ nguyên thủy xuất phát từ Trung Quốc, khi đến với đồng bào Tày - Nùng đã có cải biên lại và dần dần đã trở thành một trò chơi truyền thống của đồng bào vùng núi phía bắc.
Trò chơi Lảy Cỏ là một nét đẹp trong đời sống văn hóa tinh thần của các dân tộc Tày-Nùng. Nó nuôi dưỡng tinh thần, đố nhau, thử thách nhau tính nhanh nhạy. Trò chơi Lảy cỏ đơn giản, không tốn nhiều thời gian chuẩn bị, dụng cụ để chơi cũng đơn giản, dể kiếm. Hình thức chơi lành mạnh, thu hút nhiều thanh niên, trung niên tham gia. Địa điểm để tổ chức trò chơi lại càng thuận tiện, có thể chơi bất cứ lúc nào và bất cứ nơi đâu. Đặc biệt lúc ở trong tiệc rượu, khi mọi người đã ngà ngà say thì trò chơi này còn có tác dụng giải rượu.
Thi “Lảy Cỏ” tại lễ hội Việt Bắc ở xã Ea Tam năm 2018.
Trò chơi “Lảy Cỏ” có thể chơi từng đôi, cũng có thể chơi tập thể và muốn long trọng hơn thì sẽ có trọng tài để quyết định phân thắng bại. Dụng cụ chơi trong mâm cổ thường dùng đủa. Trọng tài khởi lệnh, những người tham gia chơi sẽ tự hô từ số 0 đến số 10 bằng tiếng địa phương hoặc bằng tiếng Hán. Người tham gia chơi phải chú ý tập trung, phải nhanh mắt, nhanh tay theo dõi đối phương để dự đoán bắt bài đối phương, đồng thời mình cũng phải xòe ra một ngón tay hoặc một số ngón tay nhất định, mắt theo dõi tay của đối phương. Nếu tiếng hô số của mình trùng với số ngón tay của đối phương cộng với số ngón tay của mình xòe ra thì dừng lại để ăn điểm. Nếu không trúng lại tiếp tục chơi cho đến khi một bên thắng điểm mới thôi. Cứ một lần thắng, trọng tài lại chia một que đũa, cuối cùng cộng lại bên nào nhiều que đũa hơn là thắng cuộc. Người thua phải uống phạt một chén rượu hoặc chén nước theo như đã thỏa thuận với nhau từ đầu cuộc chơi.
Trò chơi Lảy Cỏ của đồng bào Tày - Nùng xét phần nào đó cũng tương tự như trò chơi “Oản tù tì…” của dân tộc Kinh. Nó giúp cho người chơi nhanh mắt, nhanh tay, nhanh trí, là những đức tính mà mọi người đều cần…
Thiết nghĩ, UBND các xã Ea Tam, xã DlieYa và cán bộ văn hóa, các đoàn thể, các thôn buôn cần phải giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Và trong điều kiện có thể thì nên tổ chức một số lễ hội có nội dung tích cực, phù hợp với vùng đất mới ở Tây Nguyên, trong đó có trò chơi Lảy Cỏ. Việc làm này rất phù hợp với tinh thần Nghị quyết Trung Ương 5, khóa 8 của Đảng Cộng Sản Việt Nam đã đề ra.
T/h: Trần Chi.
